کد مطلب:173183 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:151
مقام محمود
در ادامه ی این فراز از زیارت، از خداوند سبحان، درخواست می كنیم كه «مقام محمود» را عنایت فرماید؛ اما چون به هر مقامی كه در شأن باشد، مقام محمود گفته می شود، روشن است كه منظور از مقام محمود در این فراز از زیارت، فراتر از این معنا است. ابتدا مقام محمود را در سیمای حضرت رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم به نظاره بنشینیم، «كه اوست اسوه ی حسنه، برای مسلمانان».
در پیشگفتار كتاب «محمد صلی الله علیه و آله و سلم راز آفرینش» [1] به نكات دقیقی اشاره شده، كه در این جا مناسب است برای خوانندگان ذكر كنیم:
مقام حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم در فناء فی الله و بقاء به حضرت حق سبحانه و تعالی به قدر رفیع و عالی است و دارای سعه و گنجایش و عمومیت است، كه تمام انبیاء، زیر نگین آن حضرت می باشند.
سعه و احاطه و ظرفیت واسع نفس رسول الله به گونه ای است كه همه پیامبران و صدیقان و شهیدان و صالحان از همه ی امت ها را نیازمند به اضافه ی نور از نفس مقدس او نموده است و همه در اثر انتفاعی كه از او می برند، در برابر او حمد گویانند. این مقام، درجه و رتبه ی اعتباری نیست، بلكه واقعیت و موجودیتی است كه موهبة و اكتسابا خداوند به آن حضرت عنایت كرده است و این همان رحمت واسعه ی حق است.
خداوند در قرآن آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم را تجلی كامل رحمت واسعه خود می داند:
(و ما ارسلناك الا رحمة للعالمین)، [2] (ای پیامبر!) ما تو را نفرستادیم جز آن كه برای جهانیان رحمت باشی.
از این آیه استفاده می شود كه آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم، اشرف و افضل بر تمام مخلوقات می باشد.
خداوند تبارك و تعالی، هر چیزی از اشیاء عالم را می آفریند و با ذات اقدس خود خلقت می كند و مبدأ و معاد و تدبیر امور هر چیزی را خود به ذات خود می كند، ولی تمام این ها را با رحمت خود انجام می دهد و رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم رحمت خداوند است، این است كه می گوییم: او تجلی اعظم و حجاب اقرب است، پس او افضل است.
خداوند «مقام محمود» را به او اعطا كرده است:
(و من اللیل فتهجد به نافلة لك عسی أن یبعثك ربك مقاما محمودا)؛ [3] (ای رسول ما!) پاسی از شب را به بیداری و شب زنده داری بگذار كه این تهجد و نماز شب از خصائص توست، امید است كه پروردگارت تو را به مقام محمود مبعوث گرداند.
این اعطاء «مقام محمود»، به طور مطلق و بدون قید و شرط به حضرت داده شده است؛ یعنی خداوند به تو مقام محمود را از هر حامدی و نسبت به هر گونه حمدی اعطا كرده است؛ یعنی هر گونه حمدی از هر حامدی به هر محمودی تعلق گیرد، آن حمد راجع به توست و آن مقام محمود از آن توست.
خداوند در مقام بیان عطیه ی مطلقه كه همان رحمت مطلقه است، در شأن و منزلت رسول خدا چنین می فرماید:
(و لسوف یعطیك ربك فترضی)؛ [4] و پروردگارت به زودی آن قدر به تو عنایت كند، كه راضی و خشنود گردی.
در تفسیر آیه آمده است كه معنای آیه این است كه به زودی آن قدر در دنیا، یا آخرت، خداوند به تو می دهد كه به سبب آن برای تو مقام رضا حاصل می شود و یا رضایت تو بدان حاصل می گردد.
بنابر همین جهت (معطی) داده شده به مقام شفاعت كبری تفسیر شده است.
از امام صادق علیه السلام سؤال شده است كه امیدوار كننده ترین آیات در قرآن كریم كدام است؟
آن حضرت فرمود:
رضا جدی صلی الله علیه و آله و سلم ان لا یبقی فی النار موحد؛ [5] رضایت جد من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم این است كه یك نفر شخص مؤمن موحد، در آتش باقی نماند.
یكی از روات به نام شریح بصری می گوید: به حضرت باقر علیه السلام عرض كردم در قرآن كریم كدام آیه امیدوار كننده تر است؟
حضرت فرمود: قوم تو چه می گویند؟
من عرض كردم: آیه ی (قل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم لا تفنطوا من رحمة الله)؛ [6] ای بندگان من كه اسراف به نفس خود نموده اید (یعنی عمرهای خود را اسراف كرده اید) از رحمت خدا نومید نباشید.
حضرت در پاسخ فرمود:
لكنا أهل البیت لا نقول ذلك؛ لیكن ما اهل بیت، این را نمی گوییم.
عرض كردم: پس شما كدام آیه را (ارجی) امیدوار كننده تر می دانید؟
حضرت فرمود:
(و لسوف یعطیك ربك فترضی) فترضی الشفاعة والله الشفاعة والله الشفاعة. [7] .
از آن جهت آیه ی (یا عبادی الذین أسرفوا..) امید بخش ترین آیه نیست كه به دنبالش قیدهایی ذكر شده است، همانند امر به توبه، اسلام و پیروی از عمل صالح.
بنابراین، آیه دلالت می كند كه بنده ی گناهكار اسراف كننده ی بر نفس و جان خود، سزوار نیست از رحمت خدا مأیوس باشد.
البته با شرط توبه و اسلام و عمل صالح، چنین امیدی را می تواند داشته باشد.
پس این رحمت مطلقه نیست.
اما آیه ی (و لسوف یعطیك ربك فترضی) بیان گر رحمت مطلق و عام است كه خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم كه رحمة للعالمین است، بدون قید وشرط عنایت كرده است و این وعده ای است كه نفس رسول الله به آن شاد و مسرور است.
و عده ای كه به رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم داده شده، به هیچ یك از مخلوقات دیگر داده نشده است، پس هم اعطاء خداوند مطلق است و هم رضای رسول خدا مطلق است.
در نتیجه، آن چه را خداوند به رسول خود، در مقام امتنان عنایت نموده، بسی عظیم و بزرگ است و با (رحمة للعالمین) كه بهترین تعبیر است، بیان فرموده است. لذا هر كسی به اندازه ی فهم و ادراك خود می توان از آن توشه برگیرد.
در كتاب نفیس «زیارت در پرتو ولایت» [8] شرح زیارت پر فیض عاشورا، آمده است:
قرآن مجید «مقام محمود» را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اختصاص داه است. لذا هر كسی به اندازه ی فهم و ادراك خود می تواند از آن توشه برگیرد.
در كتاب نفیس «زیارت در پرتو ولایت» [9] شرح زیارت پر فیض عاشورا، آمده است:
قرآن مجید «مقام محمود» را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اختصاص داده است. آن جا كه می فرماید:
(و من اللیل فتهجد به نافلة لك عسی ان یبعثك ربك مقاما محمودا)؛ [10] و پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن و نماز بخوان. این یك وظیفه ی اضافی برای توست. امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برساند.
بسا كه «مقام محمود»، مقام حمد و ستایش پیامبر باشد كه تمام خلائق او را مستوجب حمد بدانند و آن «مقام شفاعت كبری در قیامت» می باشد. بعضی از مفسرین هم به آن اشاره دارند و روایاتی از «شیعه» و «سنی» نیز بر آن دلالت دارد.
از امام صادق علیه السلام در مورد شفاعت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سؤال شد. در پاسخ فرمود:
در روز قیامت لگامی از عرق (یا شبیه آن) به دهان مردم زده می شود (اشاره به این است كه
آنقدر عرق می ریزند كه دهانشان پر از عرق می گردد و قدرت تكلم از آن ها گرفته می شود) پس می گویند: برویم پیش آدم علیه السلام تا ما را شفاعت كند. از آدم تقاضا می كنند تا نزد خدا شفیع شود. در پاسخ می گوید: من خطاكار بوده ام، پیش «نوح» بروید. از نوح كه تقاضا می كنند، او هم به پیامبر بعد از خود ارجاع می دهد تا این كه به حضرت عیسی می رسد. و عیسی علیه السلام نیز می فرماید: بر شما باد كه به محمد صلی الله علیه و آله و سلم و به جمیع انبیاء مراجعه كنید. آن گاه مردم خود را بر آن حضرت عرضه می دارند و از ایشان تقاضای شفاعت می كنند. حضرت می فرماید: با من بیائیید. مردم به همراه ایشان به در بهشت می روند و در مقابل «در رحمن» به سجده می افتند و به مقداری كه خدا می خواهد، مكث می كنند. آن گاه خداوند می فرماید: سر خود را بالا بیاور و شفاعت كن كه شفاعت تو پذیرفته است و درخواست كن كه به تو داده می شود و این است معنای آیه ی شریفه (عسی ان یبعثك ربك مقاما محمودا) [11] .
پس چه مقام محمود آن درجه كمالی باشد كه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن را دارد به گونه ای كه سزاوار حمد هر كس می شود و چه مقام شفاعت كبری كه هر دو خاص نبی مكرم اسلام است، در این بخش از زیارت آن را درخواست می كنیم.
همانطور كه گفته شد مقام محمود از ویژگی های نبی مكرم اسلام است كه در قیامت با شفاعت ظهور می كند، پس چگونه ما خواهان این مقام می شویم؟
در سایه ی دوستی و مودت اهل بیت علیهم السلام (كه یكی از شرایط دوستی، مشاكل بودن با آن ها در عمل صالح است)، زمینه ی رسیدن به درجات كمال و معنویت در انسان ایجاد می شود.
یكی از این درجات، قدرت شفاعت است كه خداوند در آخرت به اهل ایمان (با حفظ مراتب شفاعت عطا می كند.
حضرت امام رضا علیه السلام به یكی از دوستانشان به نام «شبیب» فرمود:
اگر می خواهید با ما در غرفه های بهشت با پیامبر ساكن شوی، بر قاتلان حسین لعنت كن. [12] .
و این وعده، گویای این معنا است كه شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام در درجاتی با آن ها خواهند بود. بر همین اساس، در این بخش از زیارت، از خداوند سبحان تقاضا داریم كه ما را به درجه ای از «مقام محمود» نائل گرداند.
در پیشگفتار كتاب «محمد صلی الله علیه و آله و سلم راز آفرینش» [1] به نكات دقیقی اشاره شده، كه در این جا مناسب است برای خوانندگان ذكر كنیم:
مقام حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم در فناء فی الله و بقاء به حضرت حق سبحانه و تعالی به قدر رفیع و عالی است و دارای سعه و گنجایش و عمومیت است، كه تمام انبیاء، زیر نگین آن حضرت می باشند.
سعه و احاطه و ظرفیت واسع نفس رسول الله به گونه ای است كه همه پیامبران و صدیقان و شهیدان و صالحان از همه ی امت ها را نیازمند به اضافه ی نور از نفس مقدس او نموده است و همه در اثر انتفاعی كه از او می برند، در برابر او حمد گویانند. این مقام، درجه و رتبه ی اعتباری نیست، بلكه واقعیت و موجودیتی است كه موهبة و اكتسابا خداوند به آن حضرت عنایت كرده است و این همان رحمت واسعه ی حق است.
خداوند در قرآن آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم را تجلی كامل رحمت واسعه خود می داند:
(و ما ارسلناك الا رحمة للعالمین)، [2] (ای پیامبر!) ما تو را نفرستادیم جز آن كه برای جهانیان رحمت باشی.
از این آیه استفاده می شود كه آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم، اشرف و افضل بر تمام مخلوقات می باشد.
خداوند تبارك و تعالی، هر چیزی از اشیاء عالم را می آفریند و با ذات اقدس خود خلقت می كند و مبدأ و معاد و تدبیر امور هر چیزی را خود به ذات خود می كند، ولی تمام این ها را با رحمت خود انجام می دهد و رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم رحمت خداوند است، این است كه می گوییم: او تجلی اعظم و حجاب اقرب است، پس او افضل است.
خداوند «مقام محمود» را به او اعطا كرده است:
(و من اللیل فتهجد به نافلة لك عسی أن یبعثك ربك مقاما محمودا)؛ [3] (ای رسول ما!) پاسی از شب را به بیداری و شب زنده داری بگذار كه این تهجد و نماز شب از خصائص توست، امید است كه پروردگارت تو را به مقام محمود مبعوث گرداند.
این اعطاء «مقام محمود»، به طور مطلق و بدون قید و شرط به حضرت داده شده است؛ یعنی خداوند به تو مقام محمود را از هر حامدی و نسبت به هر گونه حمدی اعطا كرده است؛ یعنی هر گونه حمدی از هر حامدی به هر محمودی تعلق گیرد، آن حمد راجع به توست و آن مقام محمود از آن توست.
خداوند در مقام بیان عطیه ی مطلقه كه همان رحمت مطلقه است، در شأن و منزلت رسول خدا چنین می فرماید:
(و لسوف یعطیك ربك فترضی)؛ [4] و پروردگارت به زودی آن قدر به تو عنایت كند، كه راضی و خشنود گردی.
در تفسیر آیه آمده است كه معنای آیه این است كه به زودی آن قدر در دنیا، یا آخرت، خداوند به تو می دهد كه به سبب آن برای تو مقام رضا حاصل می شود و یا رضایت تو بدان حاصل می گردد.
بنابر همین جهت (معطی) داده شده به مقام شفاعت كبری تفسیر شده است.
از امام صادق علیه السلام سؤال شده است كه امیدوار كننده ترین آیات در قرآن كریم كدام است؟
آن حضرت فرمود:
رضا جدی صلی الله علیه و آله و سلم ان لا یبقی فی النار موحد؛ [5] رضایت جد من رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم این است كه یك نفر شخص مؤمن موحد، در آتش باقی نماند.
یكی از روات به نام شریح بصری می گوید: به حضرت باقر علیه السلام عرض كردم در قرآن كریم كدام آیه امیدوار كننده تر است؟
حضرت فرمود: قوم تو چه می گویند؟
من عرض كردم: آیه ی (قل یا عبادی الذین أسرفوا علی أنفسهم لا تفنطوا من رحمة الله)؛ [6] ای بندگان من كه اسراف به نفس خود نموده اید (یعنی عمرهای خود را اسراف كرده اید) از رحمت خدا نومید نباشید.
حضرت در پاسخ فرمود:
لكنا أهل البیت لا نقول ذلك؛ لیكن ما اهل بیت، این را نمی گوییم.
عرض كردم: پس شما كدام آیه را (ارجی) امیدوار كننده تر می دانید؟
حضرت فرمود:
(و لسوف یعطیك ربك فترضی) فترضی الشفاعة والله الشفاعة والله الشفاعة. [7] .
از آن جهت آیه ی (یا عبادی الذین أسرفوا..) امید بخش ترین آیه نیست كه به دنبالش قیدهایی ذكر شده است، همانند امر به توبه، اسلام و پیروی از عمل صالح.
بنابراین، آیه دلالت می كند كه بنده ی گناهكار اسراف كننده ی بر نفس و جان خود، سزوار نیست از رحمت خدا مأیوس باشد.
البته با شرط توبه و اسلام و عمل صالح، چنین امیدی را می تواند داشته باشد.
پس این رحمت مطلقه نیست.
اما آیه ی (و لسوف یعطیك ربك فترضی) بیان گر رحمت مطلق و عام است كه خداوند به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم كه رحمة للعالمین است، بدون قید وشرط عنایت كرده است و این وعده ای است كه نفس رسول الله به آن شاد و مسرور است.
و عده ای كه به رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم داده شده، به هیچ یك از مخلوقات دیگر داده نشده است، پس هم اعطاء خداوند مطلق است و هم رضای رسول خدا مطلق است.
در نتیجه، آن چه را خداوند به رسول خود، در مقام امتنان عنایت نموده، بسی عظیم و بزرگ است و با (رحمة للعالمین) كه بهترین تعبیر است، بیان فرموده است. لذا هر كسی به اندازه ی فهم و ادراك خود می توان از آن توشه برگیرد.
در كتاب نفیس «زیارت در پرتو ولایت» [8] شرح زیارت پر فیض عاشورا، آمده است:
قرآن مجید «مقام محمود» را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اختصاص داه است. لذا هر كسی به اندازه ی فهم و ادراك خود می تواند از آن توشه برگیرد.
در كتاب نفیس «زیارت در پرتو ولایت» [9] شرح زیارت پر فیض عاشورا، آمده است:
قرآن مجید «مقام محمود» را به پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم اختصاص داده است. آن جا كه می فرماید:
(و من اللیل فتهجد به نافلة لك عسی ان یبعثك ربك مقاما محمودا)؛ [10] و پاسی از شب را از خواب برخیز و قرآن و نماز بخوان. این یك وظیفه ی اضافی برای توست. امید است پروردگارت تو را به مقامی در خور ستایش برساند.
بسا كه «مقام محمود»، مقام حمد و ستایش پیامبر باشد كه تمام خلائق او را مستوجب حمد بدانند و آن «مقام شفاعت كبری در قیامت» می باشد. بعضی از مفسرین هم به آن اشاره دارند و روایاتی از «شیعه» و «سنی» نیز بر آن دلالت دارد.
از امام صادق علیه السلام در مورد شفاعت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سؤال شد. در پاسخ فرمود:
در روز قیامت لگامی از عرق (یا شبیه آن) به دهان مردم زده می شود (اشاره به این است كه
آنقدر عرق می ریزند كه دهانشان پر از عرق می گردد و قدرت تكلم از آن ها گرفته می شود) پس می گویند: برویم پیش آدم علیه السلام تا ما را شفاعت كند. از آدم تقاضا می كنند تا نزد خدا شفیع شود. در پاسخ می گوید: من خطاكار بوده ام، پیش «نوح» بروید. از نوح كه تقاضا می كنند، او هم به پیامبر بعد از خود ارجاع می دهد تا این كه به حضرت عیسی می رسد. و عیسی علیه السلام نیز می فرماید: بر شما باد كه به محمد صلی الله علیه و آله و سلم و به جمیع انبیاء مراجعه كنید. آن گاه مردم خود را بر آن حضرت عرضه می دارند و از ایشان تقاضای شفاعت می كنند. حضرت می فرماید: با من بیائیید. مردم به همراه ایشان به در بهشت می روند و در مقابل «در رحمن» به سجده می افتند و به مقداری كه خدا می خواهد، مكث می كنند. آن گاه خداوند می فرماید: سر خود را بالا بیاور و شفاعت كن كه شفاعت تو پذیرفته است و درخواست كن كه به تو داده می شود و این است معنای آیه ی شریفه (عسی ان یبعثك ربك مقاما محمودا) [11] .
پس چه مقام محمود آن درجه كمالی باشد كه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم آن را دارد به گونه ای كه سزاوار حمد هر كس می شود و چه مقام شفاعت كبری كه هر دو خاص نبی مكرم اسلام است، در این بخش از زیارت آن را درخواست می كنیم.
همانطور كه گفته شد مقام محمود از ویژگی های نبی مكرم اسلام است كه در قیامت با شفاعت ظهور می كند، پس چگونه ما خواهان این مقام می شویم؟
در سایه ی دوستی و مودت اهل بیت علیهم السلام (كه یكی از شرایط دوستی، مشاكل بودن با آن ها در عمل صالح است)، زمینه ی رسیدن به درجات كمال و معنویت در انسان ایجاد می شود.
یكی از این درجات، قدرت شفاعت است كه خداوند در آخرت به اهل ایمان (با حفظ مراتب شفاعت عطا می كند.
حضرت امام رضا علیه السلام به یكی از دوستانشان به نام «شبیب» فرمود:
اگر می خواهید با ما در غرفه های بهشت با پیامبر ساكن شوی، بر قاتلان حسین لعنت كن. [12] .
و این وعده، گویای این معنا است كه شیعیان و دوستداران اهل بیت علیهم السلام در درجاتی با آن ها خواهند بود. بر همین اساس، در این بخش از زیارت، از خداوند سبحان تقاضا داریم كه ما را به درجه ای از «مقام محمود» نائل گرداند.
[1] محمد صلي الله عليه و آله و سلم راز آفرينش؛ ترجمه و شرح موضوعي صحيفه سجاديه، «دعاي دوم: درود و تحيت بر حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم» اثر نگارنده، پيشگفتار بانو مجتهده صفاتي.
[2] انبياء «21» آيه ي 107.
[3] اسراء «17» آيه ي 79.
[4] ضحي «93» آيه ي 5.
[5] بيان السعادة، ج 2، ص 316.
[6] زمر «39» آيه ي 53.
[7] تفسير فرات، ص 215؛ بحارالانوار، ج 8، ص 57 باب (21) الشفاعة.
[8] اثر بانو مجتهده زهره صفاتي.
[9] اثر بانو مجتهده زهره صفاتي.
[10] اسرا «17» آيه 79.
[11] عن سماعة عن ابي عبدالله عليه السلام قال: سألته عن شفاعة النبي صلي الله عليه و آله و سلم يوم القيامة، فقال يلجم الناس يوم القيامة العرق! فيقولون: انطلقوا بنا الي آدم يشفع لنا فيأتون آدم، فيقولون اشفع لنا عند ربك، فيقول: ان لي ذنبا و خطيئة فعليكم بنوح، فيأتون نوحا فيردهم الي من يليه و يردهم كل نبي الي من يليه، حتي ينتهوا الي عيسي، فيقول: عليكم بمحمد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم و علي جميع الانبياء، فيعرضون انفسهم عليه و يسألونه، فيقول: انطلقوا، فينطلق بهم الي باب الجنة و يستقبل باب الرحمن و يخر ساجدا، فيمكث ماشاءالله. فيقول: ارفع رأسك و اشفع تشفع، و سل تعط. و ذلك قوله تعالي: (عيسي أن يبعثك ربك مقاما محمودا).
[12] امالي، شيخ صدوق رحمه الله مجلس 27، ص 130.